KAHRAMAN

İran’da Kürt kadını Mahsa Amini, 13 Eylül’de (Tahran’da), ahlak polisleri tarafından gözaltına alındı. Ailesi ile birlikte otomobilde bulunan kadının, başörtüsünü istenildiği gibi takmadığı iddia edildi. Gözaltında işkenceye uğradığı ve kafasına vurulduğu iddiaları olan kadın üç gün komada kaldı ve geçen hafta cuma günü hayatını kaybetti. Birleşmiş Milletler, olayı kınadı, bağımsız soruşturma yürütülmesi çağrısı yaptı.

İranlı yetkililer ise işkence iddialarını reddederek kadının doğal yollarla öldüğünü öne sürdü.  Gözaltına alındıktan sonra komaya girerek hastaneye kaldırılan Mahsa Amini’nin 16 Eylül’de yaşamını yitirmesi ülkede kadınların protestosuna neden oldu. Mahsa Amini’nin ölümünün ardından protestolar çok sayıda kentte devam ediyor. İran devlet medyasına göre eylemler on beş kente yayılmış durumda. Eylemlerde ölen eylemci sayısı yedi. Bu olay Türkiye dâhil dünyanın birçok ülkesinde protesto ediliyor.

İşte molla rejimi ile idare edilen böylesi bir İran’da yine de sinema ve film çekimleri oldukça önemli bir yer tutuyor. Bu filmler ve onları yazıp yönetenler rejim muhalifi ya da rejim yanlısı mıdırlar? Burada önemli olan bu hikâyelerin çekilebilmesi ve seyredilmeleridir. Böylesine yaşamın zor olduğu bir ülkede insan hikâyeleri oldukça dramatik olmalıdır. Bunlardan birisini konu alan bir filmle ilgili yazılanları sunmak isterim.

İranlı sinemacı Asgar Ferhadi’nin yazıp yönettiği “Kahraman” basit bir hikâye olarak başlayıp belirsizlikler ve karmaşıklıklarla dolu bir drama dönüşüyor. Film, İran toplumunun alt kademelerine odaklanıyor. Kahraman geçen yıl Cannes Film Festivali Büyük Ödülü’nü aldı.

Ferhadi, Kahraman’da ilk kez toplumun alt kesimlerini mercek altına alıyor. Rahim işçi sınıfından bir sanatkâr ve üç yıldır borçlular hapishanesinde olan boşanmış bir babadır. Bir dış ses şöyle bilgilendiriyor: “Burada zaman yavaş geçiyor. Güneş bu duvarların üzerinden başka yerlere göre daha yavaş doğuyor ve batışı da daha uzun sürüyor. Duvarlar burada yüksek ve cesaret kırıcı ama yine de birkaç dakikalığına buluşabileceğiniz, çıktıktan sonrasını hayal edebileceğiniz bir gölge sağlıyorlar.” Filmin geçtiği Şiraz, İran’ın güneybatısında yer alan tarihi bir şehir ve nüfus bakımından ülkenin beşinci büyük kenti.

Rahim iki günlük bir izinle hapishaneden çıkar ve ilk durağı Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 550-330) krallarının naaşlarının bulunduğu Persepolis kraliyet mezarlarının yer aldığı şaşırtıcı bir falezdir. Kral Serhas’ın mezarı dağın yamacına inşa edildiğinden, nekropolun (1) içinde ve dışında restorasyon çalışmaları yapan işçilere erişim sağlamak için merdivenli geniş bir iskele bulunmaktadır. Bitmek bilmeyen tırmanışı tamamlayan Rahim, kabartmalardaki çatlakları onaran güler yüzlü kayınbiraderiyle buluşmak ve borcunu nasıl ödeyebileceğini konuşmak için nefes nefese bir şekilde gelir.

Rahim içinde bulunduğu durumu şöyle açıklar: “Tabela ressamlığı ve hattatlık yapıyordum. Sonra basılı afişler geldi ve dükkânımı kapatmak zorunda kaldım. (…) Bir hindi çiftliği kurmak için bankadan kredi aldım ama işe yaramadı. Bir hastalığa yakalandılar, öldüler ve ben de iflas ettim. Krediyi geri ödeyemedim. Kefilim benim için ödeme yapmak zorunda kaldı, bana karşı dava açtı ve kendimi hapishanede buldum.”

Alacaklısı Behram’ın kendisi de mali sıkıntı içindedir ve Rahim’le evlilik yoluyla akraba olmasına rağmen borcunu affetmeye yanaşmaz. Rahim, borcunu ödemesi için hapishaneden kısa süreliğine serbest bırakılmıştır. Şans eseri kız arkadaşı Ferhunde altın paralarla dolu bir çanta bulur. Ancak bir kuyumcu çifte değerli metalin fiyatının düştüğünü ve 17 altının sorunu çözmeye yetmeyeceğini söyler.

Rahim paraları gerçek sahiplerine iade etmeyi seçer. Altı yıl hapis yattıktan sonra intihar eden bir mahkûmun intiharının ardından iyi bir tanıtıma ihtiyacı duyan hapishane yetkilileri, Rahim’in özverili davranışını fırsatçı bir şekilde kullanarak onu kamuoyuna bir tür kahraman olarak sunarlar. Hapishane yetkililerine göre Rahim “bu eylemiyle iyiliğin kişisel çıkarların önüne geçebileceğini kanıtlamıştır.” Art niyetsiz Rahim, hayatı boyunca yaşadığı yoksulluk ve aşağılanmanın ardından kamuoyunun ilgisini çekmeyi başarır.

Bayan Radmehr’in başkanlığını yaptığı Mehrpooyan Yardım Derneği, Rahim’e bir sertifika vermek ve alacaklısına borcunu ödemek için-para toplamak amacıyla-bir etkinlik düzenler. Üyelerinden yeterince para toplayamayınca, hayır kurumu borç veren Behram’a “kahraman”ın borcunu affetmesi için yalvarır.

Behram: “Hangi örnek davranıştan bahsediyorsunuz? Üç yıl önce, onu ailemin bir ferdi olarak gördüğüm için, kredi alabilmesi, iş kurabilmesi ve ailesinin geçimine yardımcı olabilmesi için bir senet verdiğimde tavrım örnek teşkil ediyordu. İyilik yapan bendim! Ödemelerini yapmayınca, kızımın çeyizini ve eşimin mücevherlerini satarak tüm borcunu ve tefeciye olan faiz ve cezalarını ödemek zorunda kaldım! Ve şimdi o bir kahraman olarak sunuluyor ve onun için bu kadar çok şey yapan ben, alçak bir alacaklıyım!” Başka bir ifadeyle, Rahim’in alacaklısı mali bir uçurumun kenarında gezinmektedir.

Altınların iade edildiği kadının yerini tespit edemeyen Rahim, belediyede işe girmeye hak kazanmasını sağlayan hikâyesini kanıtlayamaz. Bu arada, Rahim’in tüm bu “iyiliksever” olayını uydurduğuna dair söylentiler dolaşmaktadır. Çaresizlik içinde Behram’la yüzleşir ve yüzleşme şiddete dönüşür. Behram’ın kızı Nazanin, babasının sözde saldırganının itibarını sarsmak için olayın videosunu kullanır ve hayır kurumunun Rahim’den parasını geri alıp idam edilmek üzere olan bir mahkûmun hayatını kurtarmak üzere kullanmasını sağlar. Hapishaneye dönmeden önce zaman daralırken, Rahim’in zedelenen itibarını kurtarmak için yaptığı çaresiz çırpınışlar boşa çıkar.

Hapishaneler İran sinemasında dikkat çekici bir şekilde yer alıyor. İran’da insanlar düzenli olarak borçlular hapishanesine atılıyor; yetkililere göre 2018 yılında 18.000’den fazla kişi para cezasını ya da sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü ödeyemediği için hapisteydi.

“Kahraman” kuvvetli yönleri olan bir eser. Ferhadi, İran toplumunun kurbanlarının sıkıntılarına bakıyor. Yoksulların en yoksulu olmasalar da, filmin karakterleri en iyi niyetlerine rağmen neredeyse imkânsız koşulların mengenesine yakalanmışlardır. Zorlu engelleri aşmak için var güçleriyle çalışırlar. İzleyici her adımda, hayatın, huysuz alacaklı Behram da dâhil olmak üzere, zor durumdakiler için çok az ödül barındırdığını hissediyor. Herkül gibi ya da başka türlü herhangi bir çaba yeterli değildir. Sayısız Rahim, toplumun en dibine, borçlular hapishanesine düşmektedir. (2) Bugün içinde bulunduğumuz sistem ve bize sunulan yaşam şartları çoğumuzu da maalesef borç batağı içinde bırakmıştır.

(1) Nekropol (Nekropolis), arkeolojik şehirlerde mezarlıkların ve toplu mezar yerlerinin bulunduğu bölgeye verilen isimdir.

 (2) https://wsws.org/tr/articles/2022/09/14/hero-s14.html